ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ  ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ  ΕΝΩΣΗΣ  ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Η νέα χρονιά βρήκε την Ελληνική Ψυχαναλυτική Εταιρεία (ΕΨΕ) στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος καθώς στην ιστοσελίδα της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης(IPA) φιλοξενήθηκε κείμενο* του προέδρου της ΕΨΕ Σωτήρη Μανωλόπουλου. Στο κείμενο αυτό έγινε μια εκτεταμένη αναφορά στην ιστορία και στις παρούσες δραστηριότητες της εταιρείας μας.

H προβολή της ΕΨΕ στην ιστοσελίδα της IPA έγινε με αφορμή την πρώτη σύνοδο του συμβουλίου αντιπροσώπων της ΙΡΑ για το 2020, που διοργανώθηκε στην Αθήνα στο διάστημα μεταξύ 17-21 Ιανουαρίου. Τριάντα αξιωματούχοι του κορυφαίου ψυχαναλυτικού θεσμού συζήτησαν σημαντικά ζητήματα που αφορούν τη διεθνή ψυχαναλυτική κοινότητα και πήραν αποφάσεις που θα αποτυπωθούν σε ντοκουμέντα ,τα οποία θα κοινοποιηθούν στις εταιρείες που συγκροτούν την ΙPA.

Στο περιθώριο της συνόδου οι αντιπρόσωποι της ΙΡΑ είχαν συναντήσεις εργασίας με τα μέλη και τους εκπαιδευόμενους ψυχαναλυτές της ΕΨΕ , ανταλλάσσοντας απόψεις με σκοπό την καλύτερη κατανόηση του τρόπου λειτουργίας της ΙΡΑ και την ενημέρωση για το πώς μια συστατική ψυχαναλυτική εταιρεία μπορεί να κάνει καλή χρήση της διασύνδεσής της με τη Διεθνή Ψυχαναλυτική Ένωση.

Οι επαφές ανάμεσα στην αντιπροσωπεία της IPA και στα μέλη /εκπαιδευόμενους ψυχαναλυτές της ΕΨΕ περιελάμβαναν:

1)επιστημονική εκδήλωση ενημέρωσης

Η εκδήλωση άνοιξε με χαιρετισμό του προέδρου της ΕΨΕ Σωτήρη Μανωλόπουλου ο οποίος αναφέρθηκε στην ιστορία της ΕΨΕ, καθώς και στις τωρινές δραστηριότητές της ,και τόνισε ότι η συνάντηση αυτή ήταν μια ευκαιρία να συνομιλήσουν δια ζώσης οι Έλληνες ψυχαναλυτές με συναδέλφους τους, από όλον τον κόσμο, γνωστούς , ως εκείνη τη στιγμή, από την αρθρογραφία τους.

Στη συνέχεια πήρε το λόγο η Virginia Ungar πρώτη γυναίκα - εκλεγμένη πρόεδρος της ΙΡΑ, η οποία αφού απέδωσε τιμές στην πόλη που γέννησε τη δημοκρατία και την αρχαία τραγωδία , αναφέρθηκε στην ανάγκη της αμφίδρομης επικοινωνίας ανάμεσα στην ΙΡΑ και στις συστατικές και προσωρινές εταιρείες , τόνισε την ευκαιρία των εκπαιδευομένων ψυχαναλυτών να επωφεληθούν από τα προγράμματα επισκέψεων και συμμετοχής σε ψυχαναλυτικά ινστιτούτα άλλων χωρών και απέδωσε ιδιαίτερη σημασία στην επικοινωνία των ψυχαναλυτών με τους φοιτητές και τους εργαζόμενους σε νοσοκομεία ή κέντρα υγείας. Τέλος, η Virginia Ungar ανήγγειλε την διοργάνωση του επόμενου συνεδρίου της ΙΡΑ που θα διεξαχθεί στο Βανκούβερ του Καναδά το 2021 και θα έχει ως θέμα '' The Infantile : its multiple dimensions"

Στη συνέχεια το λόγο πήρε ο Sergio Nick εκλεγμένος αντιπρόεδρος της IPA, o οποίος περιέγραψε αναλυτικά τον τρόπο λειτουργίας της δίνοντας έμφαση στην ευρύτητα και στην πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στους κόλπους της. Μίλησε για την λειτουργία 5Ο επιτροπών με 600 μέλη , για τα 450 ερευνητικά προγράμματα που ολοκληρώθηκαν τα τελευταία χρόνια, το Λεξικό της ΙΡΑ το οποίο εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα λήμματα, τα ιστορικά αρχεία και την ιστοσελίδα της ΙΡΑ, μέσω της οποίας ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να ενημερωθεί για τις δραστηριότητες τής Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης.

Ακολούθησε συζήτηση στην οποία συμμετείχαν αντιπρόσωποι της ΙΡΑ, μέλη και εκπαιδευόμενοι ψυχαναλυτές της ΕΨΕ. Στη συζήτηση θίχτηκαν θέματα σχετικά με τις παραλλαγές του μοντέλου Εitingon, τις δραστηριότητες της ΕΨΕ στην κοινότητα, την μετάδοση και τη διάδοση της ψυχανάλυσης . Ο C. Eizirik, πρώην πρόεδρος της ΙΡΑ, τόνισε ότι η επιρροή της ψυχανάλυσης αυξάνεται παρά το γεγονός ότι η διδασκαλία της στα πανεπιστήμια ακολουθεί φθίνουσα πορεία.
Στο τέλος της συνάντησης ο κ. Μανωλόπουλος κάλεσε το συμβούλιο των αντιπροσώπων να προγραμματίσουν ένα προσεχές συνέδριο της IPA στην Αθήνα. Δίπλα στην αρχαία αγορά είναι καλός τόπος να έχεις συγκρούσεις και δημιουργικό σκέπτεσθαι.

2) εποπτεία κλινικού υλικού
Εκπαιδευόμενοι ψυχαναλυτές της ΕΨΕ συζήτησαν κλινικό υλικό με τον Claudio Eizirik

3) συνάντηση των μελών της ΕΨΕ με τον αντιπροσώπους της Ευρώπης στην ΙΡΑ , Ιngo Focke και Serge Frisch.

4) Ανοιχτή εκδήλωση-συζήτηση με ομιλητή τον Claudio Eizirik διδάσκοντα αναλυτή της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας του Porto Alegre και πρώην πρόεδρο της ΙΡΑ. O ομιλητής ανέπτυξε το θέμα: " Η σύγχρονη Ψυχανάλυση και η Διεθνής Ψυχαναλυτική Ένωση : εξελίξεις και προοπτικές "**

*Παρουσίαση της ΕΨΕ στην ιστοσελίδα της IPA . Σωτήρης Μανωλόπουλος
https://www.ipa.world/IPA/en/Societies/societies_focus/Hellenic_Society.aspx

**Παρουσίαση της ομιλίας του Claudio Eiziriκ
"Η σύγχρονη ψυχανάλυση και η Διεθνής Ψυχαναλυτική Ένωση: εξελίξεις και προοπτικές"

Ήταν, νομίζω, στα μέσα της δεκαετίας του '80 όταν μια τεράστια οικολογική καταστροφή που ξεκίνησε από μια χώρα όχι και τόσο μακρινή από την Ελλάδα, συντάραξε την ανθρωπότητα. Οι ηγέτες της χώρας αυτής αντιμετώπισαν την καταστροφή μιλώντας αρχικά για υπερβολές και ψεύδη των ιδεολογικών αντιπάλων τους και μόνο όταν συνειδητοποίησαν ότι δεν μπορούσαν να κρύψουν την αλήθεια, αναγκάστηκαν να ομολογήσουν το συντελεσμένο όλεθρο και να αναζητήσουν διεθνή βοήθεια. Αυτός ο τυπικός τρόπος αντίδρασης ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος απέναντι σε μια κρίση, δεν ξέφυγε από την ευαίσθητη γραφίδα ενός γελοιογράφου*** ο οποίος δημοσίευσε σε εφημερίδα της εποχής ένα τρίπτυχο σκίτσο που απεικόνιζε την εικόνα του ηγέτη της χώρας με μια χειρουργική μάσκα στο πρόσωπο: στο πρώτο μέρος του σκίτσου η μάσκα κάλυπτε τα αυτιά του, στο δεύτερο μέρος κάλυπτε τα μάτια του και στο τρίτο μέρος κάλυπτε το στόμα του. Δεν ακούω τίποτα, δεν βλέπω τίποτα, δεν μιλώ καθόλου!

Σε μια εποχή που η αποτελεσματικότητα της αλήθειας και της δημοκρατίας αμφισβητείται , ο Claudio Eizirik, διδάσκων αναλυτής στην ψυχαναλυτική εταιρεία του Porto Alegre και πρώην πρόεδρος της ΙΡΑ, μίλησε στην Αθήνα για τις σχέσεις ψυχανάλυσης και πολιτικής και για το σύγχρονο ρόλο της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Ο Εizirik είναι ένας διανοούμενος που μπορεί να επικοινωνήσει με ένα δημιουργικό και ζωντανό τρόπο με το κοινό του. Μπορεί να μιλήσει απλά, αλλά όχι απλουστευτικά και να αποποιηθεί το μανδύα της όποιας αυθεντίας υπονοούν οι τίτλοι του. Στη διάρκεια της ομιλίας του έδειξε ότι είναι σε θέση να διατρέχει με άνεση τα μονοπάτια της φιλοσοφικής και ψυχαναλυτικής σκέψης, από τον Πλάτωνα,το Φουκώ και την Άρεντ ως το Φρόιντ, το Γουίνικοτ και τον Μπίον.

Τη σκέψη του Eizirik απασχόλησε η έννοια της εξουσίας ως δύναμης που διαμεσολαβεί και διέπει τις σχέσεις του ατόμου τόσο με τον εαυτό του όσο και με το περιβάλλον του. Ειδικότερα, ο ομιλητής προσπάθησε να διερευνήσει στο πώς η εξουσία ασκείται στη δημόσια σφαίρα και με ποιό τρόπο επηρεάζει τον ψυχισμό του ατόμου και σχετίζεται με τον ψυχικό πόνο.

Αρχίζοντας από το φροϋδικό κείμενο " Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του Εγώ" (1921), μας υπενθύμισε το ρόλο του ηγέτη/ απειλητικού πατέρα της αρχαϊκής ορδής και την επιθυμία των μελών της ομάδας να του εκχωρήσουν τη σκέψη τους και τη βούλησή τους , καθιστώντας τον ενσάρκωση των δικών τους ιδεωδών. Σε τεχνητές ομάδες, όπως ο στρατός και η εκκλησία, τα μέλη της ομάδας συνδέονται μεταξύ τους στο όνομα της πίστης στον ηγέτη και είναι αυτός ο κοινός δεσμός που εξασφαλίζει τη συνοχή της ομάδας τόσο στην περίοδο της ευημερίας, όσο και στην περίοδο της κρίσης. Τι συμβαίνει,όμως, όταν ο ηγέτης εκλείψει ή εγερθούν υποψίες εναντίον του; Τότε ο δεσμός των μελών της ομάδας με τον ηγέτη δοκιμάζεται και οι αμοιβαίοι δεσμοί μεταξύ τους διαλύονται. Οι εμφύλιοι πόλεμοι , η δυσανεξία στη διαφορετικότητα, ο φονταμενταλισμός και ο κοινωνικός κατακερματισμός επικρατούν( Λιβύη, Ιράκ ,ISIS), μέχρις ότου έρθει η εποχή της αντικατάστασης του ηγέτη από ένα άλλο κεντρικό ιδεώδες, για το οποίο υπάρχει η ελπίδα ότι θα ενσαρκωθεί στο πρόσωπο μιας άλλης λιγότερο τυραννικής φιγούρας. Η περίπτωση του Τσώρτσιλ , κατά τον ομιλητή , ήταν ένα καλό παράδειγμα ηγέτη ο οποίος χρησιμοποίησε την εξουσία του κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, προκειμένου να εμπνεύσει το λαό του και να τον ενθαρρύνει στην προσπάθεια για το κοινό καλό.

Στη συνέχεια, ο ομιλητής αναφέρθηκε στο κείμενο του Γουίνικοτ " Some Thoughts on the meaning of the word Democracy'' (1950). Στο κείμενο αυτό ο Γουίνικοτ γράφει ότι στην προσωπική ιστορία κάθε ανθρώπου θα βρούμε μια σχέση γονέα-παιδιού. Παρά το γεγονός ότι στις εκλογές για την ανάδειξη πολιτικής ηγεσίας συμμετέχουν ενήλικοι ψηφοφόροι, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι αυτοί που εκλέγονται δεν είναι μόνο ηγέτες ενός λαού, αλλά και οι προσωρινοί γονείς του. Αυτό υπονοεί ότι σε κάποιο βαθμό οι ψηφοφόροι παραμένουν παιδιά. Η συνθήκη αυτή λειτουργεί ικανοποιητικά, αν οι ηγέτες συμπεριφέρονται ως υπεύθυνοι ενήλικοι και οι ψηφοφόροι ως παιδιά που μπορούν να τους εμπιστευτούν. Με αυτό τον τρόπο η ηγεσία μπορεί να επιτελεί το έργο της χωρίς να υπάρχει η ανάγκη της προσφυγής σε άμεση ψηφοφορία για κάθε ζήτημα που ανακύπτει.

Οι θεωρητικές ψυχαναλυτικές αναφορές του ομιλητή συμπεριέλαβαν και τον Μπίον και το βασικό ρόλο που αυτός επεφύλαξε για τη σχέση της αλήθειας και του ψεύδους στη δόμηση του ψυχικού οργάνου. Για τον Μπίον ''η έλλειψη της αλήθειας οδηγεί σε μια κατάσταση λιμοκτονίας ανάλογη με αυτή της κυριολεκτικής πείνας''( 1967). Κατά ανάλογο τρόπο " η ανάπτυξη και η ψυχική υγεία χρειάζονται την αλήθεια όπως ακριβώς το σώμα χρειάζεται τροφή" (1965). Κρατώντας το νήμα της σκέψης του Μπίον, ο ομιλητής ανέφερε ότι μέσω του ψεύδους επικρατεί η αρχή της ευχαρίστησης έναντι της αρχής της πραγματικότητας και συνεπώς διαψεύδεται η πατρική λειτουργία ως καλοήθης απαγορευτική αρχή και εμπνέουσα αυθεντία. Κάτω από αυτές τις συνθήκες η συγκρότηση του ψυχικού οργάνου πάσχει, το ψεύδος επικρατεί, οι κοινωνικές αξίες ελλείπουν και το κενό καλύπτεται από έναν στείρο ατομικισμό και έλλειψη ενδιαφέροντος για τον άλλο.

Στο σημείο αυτό ο ομιλητής αναφέρθηκε στις σύγχρονες κοινωνίες στις οποίες επανεμφανίζονται με σφοδρότητα ανάλογη αυτής που χαρακτήρισαν τον περασμένο αιώνα φαινόμενα έκπτωσης των κοινωνικών αξιών, ξενοφοβίας, βίας και διαφθοράς που προκαλούν ανυπόφορο ψυχικό πόνο.

Πώς μπορούμε με τη βοήθεια της ψυχανάλυσης να κατανοήσουμε και να αντιμετωπίσουμε αυτά τα φαινόμενα; Ο ομιλητής αναφέρθηκε στην ανατρεπτική φύση της ψυχανάλυσης, η οποία είναι σε θέση να αποκαλύψει την υποκρισία που επιδιώκει την αποφυγή της επώδυνης και απαραίτητης αλήθειας. Μιας αλήθειας η οποία μπορεί να είναι προσωρινή, αποσπασματική, εύθραυστη κι αβέβαιη. Η ελεύθερη σκέψη είναι αυτή που μπορεί να εξασφαλίσει τρόπους ειρηνικής συμβίωσης και ανοχής του διαφορετικού. Άλλωστε, ο Φρόιντ είναι αυτός που μας υπενθυμίζει ότι ο " ξένος" είναι αυτός που αναπαριστά ένα κρυμμένο ή ανεπιθύμητο κομμάτι του εαυτού μας.

Η ψυχαναλυτική συμβολή στην πρόληψη του μίσους, της βίας και του πολέμου, συνίσταται στην θεραπεία ασθενών, οι ψυχικοί μετασχηματισμοί των οποίων μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές στους ίδιους και στις επόμενες γενεές. Επιπλέον, στη συμμετοχή σε κοινές δραστηριότητες και πρωτοβουλίες όπου οι ψυχαναλυτές μπορούν να δείξουν πώς το να ακούς με ένα διαφορετικό τρόπο μπορεί να διορθώσει παραποιημένες αντιλήψεις και να αυξήσει την ικανότητα ανοχής και ταύτισης με τον άλλο.

Η Διεθνής Ψυχαναλυτική Ένωση(ΙΡΑ) είναι ένας θεσμός με ιστορία εκατό ετών. Αυτή τη στιγμή διαθέτει 12826 μέλη και 5486 εκπαιδευόμενους αναλυτές, που ανήκουν σε 86 ψυχαναλυτικές εταιρείες και study groups , σε 51 χώρες του κόσμου. Τα μέλη της αναπτύσσουν θεραπευτικές παρεμβάσεις, όχι μόνο εντός του κλασσικού αναλυτικού χώρου αλλά και σε διαφορετικά θεραπευτικά περιβάλλοντα. Η IPΑ οφείλει να συνδυάζει την διαρκή εξέλιξη με τη σταθερότητα που διασφαλίζει τη συνοχή ενός θεσμού. Διαφορετικά κινδυνεύει να βρεθεί ανάμεσα στη Σκύλλα του anything goes και τη Χάρυβδη της γραφειοκρατικοποίησης της Ψυχανάλυσης.

Ο Claudio Eizirik τελείωσε την ομιλία του καλώντας μας να έρθουμε πιο κοντά και να προσπαθήσουμε να μάθουμε περισσότερα για την ψυχανάλυση και τα πολλά πρόσωπά της. Αυτό, είπε, μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τον αβέβαιο, απρόβλεπτο, και την ίδια στιγμή συναρπαστικό κόσμο στον οποίο ζούμε.

(σ.τ.ε. Για την ιστορία του πράγματος, ο γελοιογράφος είναι ο Δ. Χαντζόπουλος και η γελοιογραφία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Θα μπορούσε να έχει δημοσιευτεί οποτεδήποτε...)

Ανδρέας Γκορίνης
Φεβρουάριος 2020