Ι.ΒΑΡΤΖΟΠΟΥΛΟΣ - ''Θεραπεύει η ψυχανάλυση;''

Επιχείρημα 14oυ Συνεδρίου της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας

Θέμα: « Θεραπεύει η Ψυχανάλυση;»

Το ερώτημα που θέτει το 14^ο συνέδριο της ΕΨΕ αποτελεί πρόκληση για τους ψυχαναλυτές. Κι αυτό γιατί τους υπενθυμίζει την καταστατική απαίτηση της επιστήμης τους να υποβάλλουν σε συνεχή έλεγχο τις υποθέσεις τους και να προσπαθούν να γεφυρώσουν τον αναγκαίο θεωρητικό πλουραλισμό με τον κίνδυνο του θεωρητικού κατακερματισμού και της συνεπαγόμενης σύγχυσης.

Η ψυχανάλυση είναι μια θεωρία του ψυχισμού και μια θεραπευτική μέθοδος που επινοήθηκε από το Freud με σκοπό τη θεραπεία της υστερίας.

Κατά τη διάρκεια της σχετικά βραχύχρονης ιστορίας της, η ψυχανάλυση ήρθε αντιμέτωπη με ένα πλήθος θεωρητικών προτάσεων σχετικών με τη θεραπευτική δράση της. Η πολυφωνία αυτή είναι αποτέλεσμα των διαφορετικών τρόπων με τους οποίους οι ποικίλες ψυχαναλυτικές σχολές σκέψης επιχειρούν να απαντήσουν σε ερωτήματα σχετικά με το εάν  η ψυχανάλυση είναι θετική ή ερμηνευτική επιστήμη, ποια είναι τα χαρακτηριστικά της δομής και της λειτουργίας του ψυχικού οργάνου, ποιοι είναι οι σκοποί της ψυχανάλυσης και ποια είναι η ενδεδειγμένη τεχνική στο πεδίο των κλινικών εφαρμογών της.

Ο Freud δεν αμφέβαλλε για τη θεραπευτική αποτελεσματικότητα της ψυχανάλυσης:

« αν η ψυχανάλυση δεν είχε θεραπευτική αξία, ούτε θα είχε ανακαλυφθεί ούτε θα συνέχιζε να αναπτύσσεται» (Freud, 1933). Προειδοποίησε, όμως, τους ψυχαναλυτές ότι η θεραπεία των συμπτωμάτων δεν αποτελεί ειδικό σκοπό της μεθόδου, αλλά είναι παραπροϊόν (Freud, 1922).Οι αποτυχίες του στο πεδίο των κλινικών εφαρμογών της ψυχανάλυσης ήταν αυτές που τον έκαναν να αναθεωρεί συστηματικά τις απόψεις του για τη δομή και τη λειτουργία του ψυχικού οργάνου και για τον τρόπο με τον οποίο επιτυγχάνεται το θεραπευτικό αποτέλεσμα.

Η προψυχαναλυτική περίοδος του Freud χαρακτηρίστηκε από τη χρήση της ύπνωσης και της υποβολής ως  μέσων για τη θεραπεία της υστερίας.  Η εισαγωγή του τοπογραφικού μοντέλου του ψυχισμού ανέδειξε την ερμηνεία της μεταβίβασης ως το εργαλείο για την υπερνίκηση των αντιστάσεων, την άρση της απώθησης και την απόκτηση ενόρασης (insight) από τον ασθενή. Μετά το 1920 και την πρότασή του για το δομικό μοντέλο του ψυχισμού, o Freud εμπλούτισε τη μέθοδο απόκτησης  ενόρασης με τη χρήση των «κατασκευών» και έθεσε την ενδυνάμωση του Εγώ και τον αυξανόμενο έλεγχο επί των ενορμήσεων ως θεραπευτικό στόχο.

Οι μεταγενέστεροι θεωρητικοί της σχολής των αντικειμενοτρόπων σχέσεων (Κlein, Winnicott, Bion) ανέδειξαν τη σημασία της προοιδιπόδειας φάσης της ζωής και έφεραν στο προσκήνιο την έννοια της αντιμεταβίβασης ως πολύτιμου εργαλείου για την κατανόηση του ψυχισμού του αναλυόμενου. Η εξέλιξη αυτή σηματοδότησε την απαρχή μιας συνεχιζόμενης έως τώρα συζήτησης σχετικής με τη σημασία της σχέσης αναλυτή και αναλυόμενου εντός της ψυχαναλυτικής διαδικασίας.

Η συζήτηση  έχει επικεντρωθεί σε δύο αντιτιθέμενες απόψεις:

1. η ερμηνεία της μεταβίβασης και η ανασύσταση της ιστορίας του ασθενούς παίζουν τον κυρίαρχο ρόλο στη διαδικασία και στην έκβαση της ανάλυσης.

2. η σχέση αναλυτή – αναλυόμενου και η κοινή εμπειρία που δημιουργείται στο εδώ και τώρα  εντός της αναλυτικής συνθήκης είναι ο καθοριστικός παράγοντας για την θεραπευτική αλλαγή.

Οι απόψεις αυτές δημιουργούν ακόμη περισσότερα  ερωτήματα σχετικά με το πως επηρεάζει τη διαδικασία και την έκβαση της ανάλυσης η ερμηνεία (ειδικά, στην ανάλυση μη νευρωτικών οργανώσεων), η επιστημονική θεωρία του αναλυτή, η αυθεντία ή και η σαγήνη του αναλυτή και η υποκειμενική εμπειρία των μελών της αναλυτικής δυάδας.

Τη συνεργική δράση της ερμηνείας, της σχέσης αναλυτή – αναλυόμενου καθώς και μη ειδικών θεραπευτικών παραγόντων (αντιπαράθεση, διευκρίνιση , διδασκαλία) υποστηρίζουν σύγχρονοι θεωρητικοί (Gabbard, Κernberg), σε μια προσπάθεια σύνθεσης των αντιτιθέμενων απόψεων που προαναφέραμε.

Παράλληλα με την ανάδειξη των παραπάνω ζητημάτων ανακύπτει το σημαντικό ερώτημα του τρόπου πιστοποίησης του θεραπευτικού αποτελέσματος της ψυχανάλυσης. Το ερώτημα αυτό δημιουργεί γόνιμες αντιπαραθέσεις εντός της ψυχαναλυτικής κοινότητας ανάμεσα σε όσους υποστηρίζουν τη χρήση εμπειρικών μεθόδων και σε όσους απορρίπτουν την αναγκαιότητα των μεθόδων αυτών υποστηρίζοντας την ανάγκη της διεξαγωγής της  έρευνας με καθαρά ψυχαναλυτικά κριτήρια και εντός της ψυχαναλυτικής διαδικασίας.

Η ψυχανάλυση συνεχίζει την ιστορική διαδρομή της εν μέσω ραγδαίων κοινωνικών και πολιτισμικών μεταβολών. Πολλοί μιλούν για την  κρίση της ψυχανάλυσης και για την ανάγκη προσαρμογής στα νέα δεδομένα. Το 14^ο συνέδριο  της ΕΨΕ θέτει υπό διερεύνηση το θεραπευτικό διάβημα της ψυχανάλυσης και ευελπιστεί σε έναν ανοιχτό και γόνιμο διάλογο.

Ιανουάριος 2021

Ανδρέας Γκορίνης

Το επιχείρημα σε pdf μορφή εδώ.

Presentation at the 14th Hellenic Psychoanalytical Society Conference

Topic: “Does Psychoanalysis Cure?”

The question posed by the 14^th Hellenic Psychoanalytical Society Conference is a challenge for psychoanalysts.  It reminds them of the intrinsic requirement of their field of study to subject their hypotheses to constant scrutiny and to try to bridge the necessary theoretical pluralism while risking theoretical fragmentation and the resulting confusion.

Psychoanalysis is a theory of the psyche and a method of treatment established by Freud to treat hysteria.
Throughout its relatively short history, psychoanalysis has met with a host of theoretical positions regarding its therapeutic action. This polyphony is the result of the different ways in which various psychoanalytic schools of thought attempt to answer questions such as whether psychoanalysis is a science or an interpretive art,  the nature of the structure and function of the psychic apparatus, what the goals of psychoanalysis are, and what the appropriate technique is in the field of its clinical applications.

Freud did not doubt the therapeutic efficacy of psychoanalysis:
“If it was without therapeutic value it would not have been discovered and would not have gone on developing” (Freud, 1933). But he warned psychoanalysts that the removal of the symptoms is not a specific, but is achieved, as it were, as a by-product (Freud, 1922).  Ηis clinical failures led him to systematically revise his views on the structure and function of the psychic apparatus and how treatment outcome is achieved.

Freud’s pre-psychoanalytic period was characterized by the use of hypnosis and suggestion as therapeutic agents for the treatment of hysteria. The introduction of the topographical model of the psyche indicated the critical importance of the interpretation of transference as a tool for overcoming resistances, lifting repression and gaining insight. After his presentation of the structural model of the psyche in 1920, Freud enriched the method for gaining insight through the use of constructions and set the strengthening of the Ego and increased impulse control as a therapeutic goal.

Subsequent theorists of the Object Relations School (Klein, Winnicott, Bion) stressed the importance of the preoedipal phase and brought to the fore the concept of countertransference as a valuable tool to better understand the analysand’s psyche. This development marked the beginning of an ongoing debate on the importance of the relationship between analyst and analysand within the psychoanalytic process.

This debate has focused on the following two opposing views:
1. The interpretation of the transference and the reconstruction of the patient’s story play a dominant role in the process and outcome of the analysis.
2. The analyst-analysand relationship and the shared experience created in the ‘here and now’ and within the analytic situation constitutes the determining factor for therapeutic change.

These views raise even more questions about how the interpretation (specifically in the analysis of non-neurotics), the analyst’s scientific theory, the analyst’s authority and/or seduction, and the role of the subjective experience of each member of the analytic dyad, affect the process and outcome of analysis.

Modern theorists (Gabbard, Kernberg) support the synergy among interpretation, analyst-analysand relationship and common therapeutic factors (controversy, clarification, teaching) in an attempt to integrate the opposing views mentioned above.

Alongside the issues raised above, an important question arises as to how to validate the therapeutic effect of psychoanalysis. This question encourages fruitful debate within the psychoanalytic community between those who support the use of empirical methods and those who reject the necessity of such methods by arguing for the need for research using purely clinical criteria within the psychoanalytic process.

Psychoanalysis continues its historical journey in the face of rapid social and cultural changes. There is much talk about the crisis facing psychoanalysis and the need for adaptation to new developments. The 14^th annual Hellenic Psychoanalytical Society Conference focuses on the therapeutic action of psychoanalysis and looks forward to an open and fruitful dialogue.

January 2020
Andreas Gkorinis

Pdf format here.

Caput Nili ή προς τις πηγές του τραύματος - Αθανάσιος Αλεξανδρίδης

ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ: ΘΕΡΑΠΕΙΑ Ή ΚΑΙ ΙΑΣΗ - Βασίλης Δημόπουλος

Περίληψη ομιλίας

Η έννοια της ποιότητας στην ψυχαναλυτική διαδικασία - Ιωάννης Κόντος

Περίληψη ομιλίας

Καθ’ οδόν προς την Περάτωση μίας Ανάλυσης. Έκβαση και Αναμενόμενη Έκβαση - Νίκος Λαμνίδης

Περίληψη ομιλίας

Θεραπεύει η ψυχανάλυση; «Ιατρέ, θεράπευσον σεαυτόν» - Δημήτρης Τζάκσον

Περίληψη ομιλίας